بازخوانی نقش زنان در هشت سال دفاع مقدس

با دستانی نحیف اما محکم، چادر به سر داشتند و مردانه می‌جنگیدند. مردان خویش را به قلب آتش می‌فرستادند و خود مردانه دشمن را به آتش می‌کشیدند. زنان مسلمان ایران با قدرت و صبری که از بانوی کربلا حضرت زینب کبری(س) وام گرفته بودند بار دیگر در تاریخ جهان اسلام، نقش مؤثر زنان را به جهانیان یادآور شدند.
زنان ایرانی در طول ۸ سال دفاع مقدس نقشی تأثیرگذار در حمایت‌ و پشتیبانی از عرصه‌های جنگ داشتند و مردان سلحشور ایرانی به مدد پشتیبانی زنان، توانستند بزرگترین قله‌های نبرد حق علیه باطل را فتح کنند. زنانی که در حادثه گریبایدوف، جنبش تنباکو، نهضت مشروطه، کشف حجاب، قیام۳۰ تیر۱۳۳۱ و موارد مشابه دیگر مشارکت داشته‌اند، زنان مسلمانی بوده‌اند که گوش به فرمان مراجع تقلید و به منظور انجام تکلیف شرعی و الهی پا به میدان مبارزه گذاشتند و در عین پاسداری از عفت و عصمت خویش به پاسداری از ارزش‌ها پرداختند که حوادث پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به‌ویژه دفاع مقدس نیز از برجسته‌ترین آنهاست.
زنان با غیرت ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز نیاسوده و خستگی یک مبارزه طولانی علیه رژیم پهلوی را از تن بیرون نکرده بودند که بار دیگر بر خود تکلیف دیدند برای دفاع از انقلاب، در جریان جنگ تحمیلی به ایفای نقش‌های تازه‌ و مؤثرتری در عرصه جامعه بپردازند.
با شروع جنگ، اولین مسئولیتی که زنان در دفاع مقدس، به صورت خودجوش و همپای مردان بر عهده گرفتند، جنگیدن با دشمن بعثی در جنوب و مزدوران داخلی در کردستان بود. زنان در همان ماه‌های آغازین دفاع مقدس در خطوط مقدم جنگ و در چند قدمی دشمن، در شلمچه، خرمشهر و آبادان دوشادوش مردان بی‌پروا مبارزه می‌کردند و گواه این موضوع خاطرات رزمندگانی است که در مورد زنانی گفته‌اند که بر کار امدادی و تشویق رزمندگان، سلاح بر کف با دشمن می‌جنگیدند.

تدارک وسایل و مایحتاج عمومی رزمندگان و امداد و درمان و معالجه مجروحین، ترغیب و تشویق عمومی به مقاومت و ایستادگی و ایجاد جو مناسب و مثبت روحی رزمندگان و نیز به‌دست گرفتن سلاح و حفاظت از مقرها و پایگاه‌ها، مساجد و مقابله با توطئه‌ها و ایجاد جو رعب و وحشت توسط گروهک الحادی و منافق و ستون پنجم دشمن از جمله فعالیت‌های زنان متعهد در صحنه‌های جنگ است.
بـرادر جانباز، ایران‌خواه می‌گوید: «در عملیات بیش از هر چیز باید به فداکاری خـواهر شجاع و ایثارگری اشاره کنم. ایشان که بـا عنـوان دیـده‌بان به طرف بهمنشیر رفته بـود، با اطلاعات مـؤثـر و مفیدی که از موقعیت دشمـن می‌داد در موفقیت عملیات نقـش تعییـن‌کننده‌ای را ایفا کرد. او نوه شهید بزرگوار «نواب صفوی» بـود. ایـن خواهـر رزمنده انسان را بی‌اختیار به یاد فـداکاری زنان مجاهد صدر اسلام می‌انداخت. زنانی چـون زینب، سمیه، نسیبه. در آخریـن دیدار او را در حالی دیدم که پیکر پاک شهیدی را با خود حمل می‌کرد و معلوم شد که از یک عملیات چریکی موفق باز می‌گردد».

 
صحنه‌های رزم زنان، تا پایان دفاع مقدس ادامه یافت و تأثیر عمیقی بر روحیه رزمندگان داشت. به علاوه، زنان نقش‌های اطلاعات رزمی فراوانی را انجام دادند. خانم حورسی از مدافعان خرمشهر در این باره می‌گوید: «ما از آن لحظه‌ای که به نیروهای شناسایی ملحق شدیم، کار شناسایی دشمن، خنثی کردن بمب، شناسایی ضد انقلاب و پیدا کردن رد پای آنها در شهر و روستاها را دنبال کردیم».
فهیمه بابائیان پس از شهادت همسر اولش، چنان بر همسر دوم خود تاثیر روحی می‌گذارد که همسرش به جبهه می‌رود. رزمنده‌ای می‌گفت: خواهرم به من آموخت که چگونه می‌توانم به‌تنهایی یک لشکر باشم.
کتاب خونین دفاع مقدس، نمونه‌های بی‌شمار و در عین حال، کم نظیری از پشتیبانی‌های حضوری و معنوی زنان ایرانی را به ثبت رسانده است و اسارت برخی خواهران در آغاز جنگ، گواه روشن دیگری بر این ادعاست. جنگ تحمیلی، پس از انقلاب اسلامی، عرصه کارزار دیگری برای زنان آفرید و به تدریج و با طولانی شدن آن، جنگ به دیگر نقش‌های خدماتی زنان، نیاز پیدا کرد. از این رو، زنان به پشتیبانی از جبهه در پشت جبهه روی آوردند.‌
تأکید امام خمینی(ره) همواره به حضـور پرقدرت زنان در صحنه‌های دفـاع از اسلام همدوش بـرادران بـوده است. ایشان می‌فرماید: «ما مفتخریـم که بانوان و زنان پیر و جـوان و خرد و کلان در صحنه‌های فرهنگی و اقتصادی و نظامـی حاضر و همـدوش مردان یا بهتـر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند».
جلوه‌های دیگر جهاد زنـان در پشت جبهه و پشتیبـانـی رزمنـدگان را باید در تهیه و تدارک اجناس و اقلام مورد نیاز رزمندگان و سربازان دید. زنان در حمایت مادی و لجستیکی از جبهه‌های جنوب و غرب، از جان و مال خود مایه گذاشتند و صحنه‌های به یاد ماندنی و فراموش نشدنی فراوانی را خلق کردند. آنها برای رزمندگان شال و کلاه بافتند، برای سربازان لباس و ملحفه دوختند و غذای گرم پختند.
ارسال بسته‌های آجیل و شیرینی همراه با نوشته‌ها و نامه‌های دلگرم‌کننده در طول سال‌های دفاع مقدس روحیه‌بخش بود، به‌ویژه هنگام عملیات‌ها، فرا رسیدن نوروز و مناسبت‌های خاص، بسته‌های شیرینی و آجیل که توسط خواهران تهیه شده بود به جبهه‌ها گرمی و نشاط می‌بخشید.
این زنان لباس و پوشاک و وسایل مورد نیاز جبهه‌ها و رزمندگان را در پشت جبهه‌ها تهیه و برای آن‌ها ارسال می‌کردند. ارسال پیام‌ها چه به وسیله رادیو و چه به شیوه نامه‌ها و نوشته‌ها و طومارها از دیگر کارهای روحیه بخش و پشتیبانی روانی جبهه‌ها در پشت‌صحنه جنگ بود.
۹ ماه پـس از شروع جنگ به صورت رسمی, امام خمینی(ره) ارزش مبارزه و تلاش زنان را بالاتر و ارزشمنـدتـر از مردان اعلام کـرد. ایشان در جمع بانوان عضـو جهاد دانشگاهی فرمـود: «عواطفی که در بانـوان است, مخصـوص خـودشان است و در مـردها ایـن عواطف نیست. لهذا آن چیزی که در پشت جبهه از روی عواطف از بـانـوان صـادر مـی شــود، بیشتر و بالاتـر و ارزنـده تـر است از آن چیزی که از مـردها صادر مـی شـود. به مـوجب عواطفـی که بانـوان دارنـد، آنها بـرای جبهه کارهای بسیار مفید انجام داده‌اند و مـی‌دهند».
بعد دیگری از حضور زنان در هشت سال دفاع مقدس صورت‌های مختلف کمک پزشکی، پرستاری و امداد در جبهه‌های نبرد بود. از شلیک اولین گلوله‌های دشمن و شهید و مجروح‌‌شدن تعدادی از مردم و رزمندگان، زنان مسلمان دلسوز این آب و خاک، دریافتند که باید به امداد درمان مجروحان و جانبازان جنگ بپردازند. آنها بدون هیچ چشم‌داشتی تنها به نیت کسب رضایت الهی و اطاعت از مقام ولایت، به جبهه‌ها رفتند و چه بسا خود مجروح و جانباز شدند و گاه به خیل شهدای انقلاب پیوستند. اگر زنان داوطلب به مدد و مساعدت جبهه و جنگ نمی‌آمدند، آمار شهدای جنگ فزونی می‌یافت و اگر مجروحان به موقع مداوا نمی‌شدند، درمان بعدی آنها، هزینه سنگینی را بر بیت‌المال تحمیل می‌کرد.
بعضی از آنان، حتی آموزش کلاسیک پرستاری را ندیده بودند، ولی به سرعت آموزش‌های تجربی را جایگزین آن کردند تا حدی که بسیاری از آنها بی‌توجه به اصرار خانواده‌هایشان، در خطوط جنگی ماندند تا مرهمی بر زخم‌های دلیرمردان رزم و جنگ باشند.
بدرقه رزمندگان در اشک و لبخند و ازدحام دود و هلهله و ترنم ذکر صلوات از خاطرات فراموش ناشدنی، سال‌های دفاع مقدس است. مادری که پس از شهادت همسر، فرزندش را روانه می‌کرد و پس از شهادت فرزند، فرزند دیگر را و این‌ها صبر و شکیبایی این مادران که آرامش بخش دیگر خانواده‌ها بود را نشان می‌دهد. زنان علاوه بر تمام مجاهدت‌های خود، فرزندان، همسران، برادران و پدران خود را به مشارکت در دفاع مقدس تشویق می‌کردند و این تشویق‌ها در استقبال مردان برای حضور بیشتر در جبهه‌ها بسیار مؤثر واقع شد.
مادری خطاب به فرزندش نوشت: علیجان! می‌دانی چه قدر دوستت دارم، اما صلاح می‌دانم پس از مراسم چهلم برادرت، به جبهه برگردی.
نوع دیگری از جهاد زنان ایرانی در پشت‌صحنه جنگ، حمایت‌های مالی آنها بود. توده زنان مسلمان، علاوه بر حضور مستقیم در دفاع مقدس، به انواع حمایت‌های مالی در پشتیبانی از رزمندگان دست زدند. در واقع در دوران دفاع مقدس شاهد اوج ایثارگری مالی زنان بودیم که امام بارها به آن اشاره کرده‌اند، از جمله؛ «ما هر روز شاهد زنانی هستیم که ماحصل عمرشان یک سکه طلا را می‌آورند و در راه خدا و جنگ انفاق می‌کنند. آن پیرزن‌ها اموالی را که در طول عمرشان تهیه کردند، برای اسلام می‌دهند».
حضور زنان در هشت سال دفاع مقدس، حماسه همراهی، همدلی، صبوری، ترغیب و برانگیختگی، ایثار و پاک‌بازی آن‌ها چنان عظیم و ستودنی است که بی‌تردید در تاریخ ایران بی‌بدیل و بی‌نظیر است و نمونه‌های آن را در صدر اسلام و در کربلا فراوان می‌توان یافت.
 گزارش از حدیثه سوختانلو