اربعین در اصطلاح رایج در میان مردم جلسه یادبودی است که به طور معمول پس از چهل روز از درگذشت فردی تشکیل می شود تا بتوانند ضمن هدیه کردن ثواب و بهره ای به روح ،وی از فراموش شدن نامش جلوگیری کنند از این رو با تشکیل جلسات و بیان فضایل و رفتارهای نیک ،او نامش را در دل ها و خاطره ها زنده می کنند این مراسم نه تنها در میان مسلمانان رایج است بلکه اقوام و مذاهب دیگر نیز مراسمی مانند این دارند برای نمونه مسیحیان نیز پس از گذشت چهل روز از درگذشت فرد در کلیسای خود جلسه ای تشکیل می دهند و دوباره بر او، نماز جنازه می خوانند و همین مراسم را در نیمه سال درگذشت و در پایان آن سال نیز تکرار می کنند. یهودیان نیز مراسم عزا و سوگواری را بعد از گذشت سی روز و پس از نه ماه و در پایان یک سال انجام می دهند تمام این تشریفات و مراسم برای این است که اگر وی از بزرگان بوده برای مردم الگو باشد و یادش ماندگار شود.
اربعین در فرهنگ شیعه
اربعین در فرهنگ شیعه به چهلمین روز شهادت حضرت حسین بن علی و یاران باوفایش گفته می شود که به اتفاق نظر مورخان و دانشمندان روز است.
بیستم صفر است. در این روز شیعیان به یاد شهادت امام حسین بزرگ ترین مراسم سوگواری و عزاداری برپا میکنند و به تعظیم شعائر دینی میپردازند از میان اهل بیت عصمت و طهارت ، تنها برای اباعبدالله الحسین مراسم اربعین می گیرند؛ بنابراین میتوان اربعین را از اختصاصات سیدالشهدا دانست. گزارش های تاریخی نیز روشنگر این حقیقت است که اربعین پیش از شهادت امام حسین موضوعیت نداشته است و این آیین و زیارت با درایت و کیاست اهل بیت علیهم السلام به طور ویژه برای سید الشهدا و یاران باوفایش طراحی و فرهنگ سازی شده است.
از نظر تاریخی و حدیثی، نمیتوان هیچ پیشینه ای برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا پیدا کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها از آن امام حسین علیه السلام است. بی شک این تأکید به عزاداری بر حضرت سیدالشهدا به خاطر فلسفه های سازنده و تربیتی متعددی مانند زنده داشتن یاد و تاریخ پرشکوه نهضت حسینی، الهام بخش روح انقلابی و ستم ستیزی، پیوند عمیق عاطفی بین امت و الگوهای راستین، برپایی مجالس دینی در سطح گسترده و آشنا شدن توده ها با معارف دینی، پالایش روح و تزکیه نفس، اعلام وفاداری نسبت به مظلوم و مخالفت با ظالم و… است.
مرحوم مقرم در بیان فلسفه اربعین برای سیدالشهدا علیه السلام می نویسد:
اربعین اختصاصی به اربعین سال اول فوت ندارد. در هر سال، روز اربعین دارای مزایا خواهد بود. اما اینکه در انسان های معمولی، فقط سال اول فوت را اربعین میگیرند، به خاطر این است که مزایا و فضایل آنها محدود و تمام شدنی است. بر خلاف سید الشهدا علیه السلام که مزایایش نامحدود و فضائلش بی حساب و شمار است به قسمی که هر اندازه تکرار شود، درس تازه ای خواهد بود و هر اندازه نسل ها پیشرفته و مترقی شوند، هر نسلی نیاز مبرمی به او احساس میکند چنانچه تشکیل جلسات عزاداری در کنار مرقد مطهرش در هر اربعین موجب احیای نهضت و مایه ننگ و نفرت از دستگاه بنی امیه خواهد بود که چنین جنایاتی را مرتکب شدند. هر اندازه گوینده و یا شاعر و
ثناخوان حضرت سیدالشهدا در داستان کربلا و نهضت مقدس حسین بیشتر دقت کند و امعان نظر کند، درهایی از فضایل آن بزرگوار برایش باز می شود که پیش تر به رویش بسته بوده است؛ به همین جهت، عادت شیعیان بر این قرار گرفته است که در هر سال و در هر اربعین با این مسائل تجدید عهد می کنند.
در کنار بیان فلسفه گرامیداشت اربعین حسینی، شواهد و وجوهی برای برگزاری اربعین برای سیدالشهدا از روایات استفاده شده است. برای ،نمونه از امام صادق روایت شده است که خطاب به زراره میفرماید
یا زُرَارَهُ إِنَّ السَّمَاءَ بَکَتْ عَلَى الْحُسَینِ أَرْبَعِینَ
صَبَاحاً بِالدَّمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ بَکتْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بِالسَّوَادِ وَ إِنَّ الشَّمْسَ بَکتْ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً بالکسُوفِ وَالْحُمْرَهِ … وَ إِنَّ الْمَلَائِکَهَ بکث
أَرْبَعِینَ صَبَاحاً عَلَى الْحُسَین.
ای زراره، آسمان چهل روز بر حسین(ع) خون گریه کرد و زمین چهل روز برای عزای آن حضرت گریست به تیره و تار شدن و خورشید با کسوف و سرخی خود چهل روز گریستند.
دلیل دیگر بزرگداشت اربعین سیدالشهدا ، روایتی از امام حسن عسکری (ع)است که نشانه های مؤمن را پنج چیز دانسته و یکی از آنها را زیارت اربعین عنوان کرده اند:
عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاهُ إِحْدَى وَخَمْسِینَ وَ زِیارَهُ الْأَرْبَعِینَ وَالتَّخَتُمُ فِی الْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُبِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ. ”
پنج چیز علامت مؤمن است: ۵۱ رکعت نماز در شبانه روز)، زیارت اربعین، انگشتری در دست راست کردن ،پیشانی خاک مالیدن و «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ را در نماز آشکارا گفتن
افزون براین امام صادق (ع) زیارت اربعین را به صفوان بن مهران جمّال تعلیم داده است که در ،آن به بزرگداشت اربعین تصریح شده است.
فلسفهٔ یادآوری اربعین
سنت اربعین توسط امام سجاد و عقیله بنی ،هاشم زینب کبری و صحابه پیامبر الله جناب جابر و عطیه آغاز شد و ادامه یافت و با تأیید و تأکید معصومان بر استمرار ،آن تثبیت شد؛ تا این حقیقت را بر جهانیان روشن سازد که اربعین امتداد جریان عاشور است و عاشورا را باید به یاری اربعین و کاروان پیاده روی آن زنده کرد. مرحوم مقرم در بیان فلسفه یادآوری اربعین
می نویسد
رنجی که حضرت سیدالشهدا برای تحکیم پایههای اسلام و زدودن خارهای باطل از سر راه اسلام و توجه دادن تودهها به جرائم جنایتکاران ،برد درست همان مشکلات و مسائلی است که شخص رسول اکرم صلى الله علیه وسلم برای بنیانگذاری و نشر اسلام برده .است از این رو دانشمندان دین دیدگان توده ها را متوجه این نهضت مقدس
فلسفهٔ یادآوری اربعین
سنت اربعین توسط امام سجاد و عقیله بنی هاشم، زینب کبری (س) و صحابه پیامبر (ص)جناب جابر و عطیه آغاز شد و ادامه یافت و با تأیید و تأکید معصومان علیهم السلام بر استمرار آن، تثبیت شد؛ تا این حقیقت را بر جهانیان روشن سازد که اربعین امتداد جریان عاشور است و عاشورا را باید به یاری اربعین و کاروان پیاده روی آن زنده کرد. مرحوم مقرم در بیان فلسفه یادآوری اربعین می نویسد:
رنجی که حضرت سیدالشهدا(ع) برای تحکیم پایه های اسلام و زدودن خارهای باطل از سر راه اسلام و توجه دادن توده ها به جرائم جنایتکاران برد ، درست همان مشکلات و مسائلی است که شخص رسول اکرم صلى الله علیه وسلم برای بنیانگذاری و نشر اسلام برده است. از این رو، دانشمندان دین دیدگان توده ها را متوجه این نهضت مقدس کرده اند؛ زیرا در این نهضت فجایعی از بنی امیه سر زده است که دل سنگ می شکافد معلوم است که مواظبت بر اظهار مظلومیت امام حسین احساسات و عواطف عمومی را بر می انگیزد و دلها را تسخیر می کند. از این رو ترغیب و تشویق برای اقامه عزا و ماتم در اربعین امامان دیگر نشده است؛ حتی برای شخص رسول خدا این ترغیب و تشویق نیست و تنها درباره اربعین امام حسین که چون ذکر مصائب آن بزرگوار عامل بسیار مؤثری برای ابقای دین به شمار می رود و چون توجه انظار عمومی به مصائب کربلا برای احیای امر ائمه، که به آن امر کرده اند محسوس تر است؛ بنابراین تنها دربارهٔ اربعین این امام است که توصیه شده و از نشانه های ایمان به شمار آمده است.
پس بزرگترین و مهم ترین فلسفه بزرگداشت اربعین حسینی، زنده نگه داشتن نام و یاد و راه سیدالشهدا است. روشن است برای رهایی از ذلت و بردگی و بازیابی عزت و آزادگی و فراهم ساختن زمینه برای انقلاب فرهنگی ریشه دار و بنیادی در سطحی گسترده بر ضد بیداد و خفقان و تحریف حقایق، راهی جز آگاهی و بیدارسازی و روشنگری مردم نیست.
اکنون که نهضت سید و سالار شهیدان به وقوع پیوسته است، باید همچون امام سجاد این نهضت را شکوفا کرد و به بار نشاند. حضرت سیدالشهدا گام های اساسی برای بیدارسازی مردم را برداشته است اکنون باید گام دوم آن یعنی رساندن پیام قیام کربلا را همچون امام سجاد و زینب کبری به سرانجام رساند. فلسفه بزرگذاشت شهادت سید و سالار شهیدان و یاران باوفایش در اربعین همین است. اربعین حسینی استمرار نهضت عاشور است که از سویی بیدارگر وجدان ها و برانگیزاننده انسانها برای مبارزه با ستم و زور بود، از سویی رسواکنندۀ حاکمانی که از جهل و غفلت مردم بهره می گرفتند و با نام دین، سلطه جابرانه و ضددینی داشتند. اربعین، تحقق وعده عقیله بنی هاشم زینب کبری(س) است که در دربار یزید فرمود:
فکد کیدک، وَاسْعَ سَعْیک وَ ناصِبُ جُهْدَک فَوَاللهِ لا تَمْحُو ذِکرَنا، وَ لا تُمِیتُ وَحْینا، ولا تُدْرِک أَمَدَنا، وَ لا تَرْحَضُ عَنْکَ عَارَها . ای یزید هر چه نیرنگ داری به کار بند و نهایت تلاشت را بکن و هر کوششی که داری به کار گیر؛ اما به خدا سوگند [ با همه این تلاشها ] یاد ما را [ از خاطره ها محو نخواهی کرد و [ چراغ] وحی ما را خاموش نتوانی کرد و به موقعیت و جایگاه ما آسیب نخواهی .رساند هرگز لکه ننگ این کار از تو پاک نخواهد شد.
فلسفه اربعین یادآوری و تعظیم و تکریم حماسه عاشوراست . اربعین روز میثاق دوباره با سیدالشهدا و ارزشهای الهی است تا از یادها نرود و تأثیرگذاری همیشگی خود را داشته باشد اربعین مأموریت دارد تا پیام نهضت عاشورا را به گوش همگان برساند و آن را گسترش دهد و جهانی سازد تا امروز اربعین نقش خود را به بهترین شکل ممکن انجام داده و توانسته است جریان هدایت الهی و نبرد حق و باطل را به مسیرخود بازگرداند. امام خامنه ای دام ظله در اشاره به فلسفۀ اجتماع اربعین میفرماید:
اربعین در حادثه کربلا یک شروع بو.د یک آغاز بود. بعد از آنکه قضیه کربلا انجام گرفت و فداکاری بینظیر ابا عبدالله و اصحاب و یاران و خانواده اش در آن محیط محدود واقع شد، حادثه اسارت ها پیام را باید منتشر میکرد و خطبه ها و افشاگری ها حقیقت گویی های حضرت زینب و امام و سجاد مثل یک رسانه پرقدرت باید فکر و حادثه و هدف و جهت گیری را در محدوده وسیعی منتشر می کرد و کرد …
مرحوم سیدبن طاووس و بزرگان نوشته اند که وقتی کاروان اسرا یعنی جناب زینب و بقیه در اربعین وارد کربلا شدند در آنجا فقط جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی نبودند؛ رجال من بنی هاشم: عده ای از بنی هاشم
عده ای از یاران بر گرد تربت سیدالشهدا جمع شده بودند و به استقبال زینب کبری آمدند. شاید این سیاست ولایی هم که زینب کبری اصرار کرد که برویم به کربلا – در مراجعت از شام – به خاطر همین بود که این اجتماع کوچک اما پر معنا در آنجا حاصل شود… این نشانه و نمونه ای از تحقق آن هدفی است که با شهادتها باید تحقق پیدا می کرد. یعنی گسترش این فکر و جرئت دادن به مردم از همین جا بود که ماجرای توابین به وجود آمد؛ اگر چه ماجرای توابین سرکوب شد اما بعد با فاصله کوتاهی ماجرای قیام مختار و بقیه آن دلاوران کوفه اتفاق افتاد و نتیجه در هم پیچیده شدن دودمان بنی امیه ظالم و خبیث براثر همین شد. البته بعد از او سلسلهٔ مروانیها آمدند؛ اما مبارزه ادامه پیدا کرد راه باز شد این خصوصیت اربعین است؛ یعنی در اربعین افشاگری هم ،هست عمل هم هست تحقق هدفهای آن افشاگری هم در اربعین وجود دارد.
ثبت دیدگاه